(Pediatri Rehabilitasyonunda uzman)

zehra.guchan@emu.edu.tr

Anne karnında 8-9 haftalık bir bebek henüz yaklaşık 2 cm civarında iken kol ve bacaklar oluşmuş ve hareketli hale gelmiştir. Annenin bu hareketliliği hissetmesi ise genellikle 16-22 haftayı bulmaktadır. Bebeğin anne karnından başlayarak doğum sonrasındaki ilk ayının sonuna kadar olan süreçteki hareketleri reflekslerden ibarettir. Yani bebek bu hareketlerin hiçbirini gönüllü bilinçli olarak başlatamaz ya da durduramaz. Verilen uyarılara karşı istemsiz bir şekilde hareketlenmektedir. Bu uyarılar anne karnındaki gelişimine bağlı olarak yediğiniz tatlı ile daha fazla hareket oluşturması veya ani bir yüksek sese karşı tekme hareketleri olarak örneklenebilir.

Bebeklerin parmağımızı sıkıca tutmasıyla “Aaaa elimi tuttu, bırakmıyor parmağımı çok sevdi, onu ne kadar çok sevdiğimi hissetti” vs. sevinç ifadeleri kullanıyoruz. Oysa ki bebeklerin tüm hareketleri reflekslerden ibarettir. Avuç içine parmağımız ya da bir cisimle dokunduğumuzda parmakların kapanması ile kavrama/yakalama refleksi oluşmaktadır.

Refleksler bir uyarana karşı her zaman aynı hareketin oluştuğu bilinç dışı yani istemsiz olarak geliştirilen doğal hareketlerdir. Yetişkinler için kısa sürede en doğru cevabı oluşturmayı ve böylece kazaları olabilecek en hafif sonuçlarla atlatmayı sağlar. Bebeklerde ise yine korunmayı sağlarken farklı olarak diğer beslenmeyi sağlar ve istemli hareketlerin gelişimi için zemin hazırlarlar.

Bu yazımda bebeklerde bulunan birincil reflekslerden ve dikkat edilmesi gerekenlerden bahsedeceğim. Birincil refleksler temel olarak korunma ve barınma amaçlıdırlar. İstemli hareketler oluştukça bilinen bir sıra ile yaşamın ilk 3-5 ayı içerisinde azalarak kaybolmaları beklenir. Bu reflekslere arama, emme, yutma ve boyun refleksleri gibi örnekler verilebilir.

Bebeğin yüksek bir ses duyması, ani sarsılması veya pozisyonunun aniden değiştirilmesi  ile başını, kollarını ve bacaklarını geriye yay gibi gerip sonra toplanması bebeklerde en yaygın olarak bilinen ve değerlendirilen moro (irkilme) refleksi olup bebeklerin kendilerini korumaya aldıkları reflekstir. Beslenme ise “arama, emme ve yutma” reflekslerinin paket halinde oluşması ile gerçekleşir. Bebeklerin yanağını okşadığımızda başını o yöne doğru döndürmesi ile meme başını araması “arama” refleksi, dudaklarının ortasına dokunulduğunda ya da meme başı ile temas ettirildiğinde ağzını açması ve ardından emme refleksi ile beslenme gerçekleşmektedir. Korunma ve beslenme amaçlı olan tüm bu refleksler sonucunda oluşan hareketlilik ile bebek vücudunu algılamakta, kas ve kemikler gelişmekte ve sonuçta bebeklerin istemli olarak hareket ortaya çıkarmaları için zemin hazırlamaktadırlar. Yazının başında örnek verilen “yakalama” refleksleri ise harekete zemin hazırlayan refleksler arasında en fazla karşılaşılanlardır. Bu refleksler ile bebeğin avuç içine ya da ayak tabanına temas edildiğinde parmakların sıkıca bükülmeleri ise kavrama ve yürüme için el ve ayak kaslarının gelişimine katkıda bulunurlar.

Bu tip reflekslerin şiddeti çocuğun ne kadar olgunlaşmış olarak doğduğuyla ilgili olabileceği gibi bazı patolojik durumların habercisi de olabilmektedir. Refleks şiddetinin fazla olması, zaman içinde azalma göstermemesi, bu reflekslerin hiç olmayışı gibi durumlarda bebeğin hareket gelişimleri ile ilgili bir problem olabileceği akla gelmektedir. Özellikle prematüre bebeklerde bu reflekslerin daha belirgin olduğu bilinmekte ve hareket gelişimlerinin yavaş olabileceği  gözönünde bulundurularak pediatri alanında uzman çocuk fizyoterapistleri tarafından refleks-hareket gelişimi yönünden takip edilmelidirler. Fizyoterapist, takip sırasında bu bebekleri değerlendirerek gerekli gördüğü durumlarda aileye egzersiz programı ve masaj eğitimi vermektedir. Bebeklerin refleks ve hareketleri ile ilgili gelişimi esas olarak doktorlar takip edip aileye fizyoterapiste başvurmalarını tavsiye etmektedirler. Sonuç olarak, bebeklerimizin reflekslerinin doğal davranışlar olduğu kadar hayati öneme sahip olduğunu unutmayalım…

 

Bazı Birincil Refleksler
Moro	Korunma ve bu bölgedeki istemli hareketlere hazırlık
Arama-Emme-Yutma	Beslenme ve bu bölgedeki istemli hareketlere hazırlık
Yakalama	El ve ayak kaslarının gelişimi
Göz Kırpma	Göze yaklaşan herhangi bir cisme karşı gözü koruma
Adım Alma	Yürümek için bölge kas ve kemiklerinin hazırlığı