KRONİK OBSTRÜKTİF AKCİĞER HASTALIĞI
(KOAH)
Prof. Dr. Hülya HARUTOĞLU
YÖDAK üyesi
Kronik Obstruktif Akciğer Hastalığı (KOAH )
Gelen Bilgi
Çağımızda KOAH‟ın görülme sıklığı ve bu hastalığa bağlı kayıplar her geçen gün hızla artmaktadır. Bu nedenle, bu hastalığın erken tanısı ve tedavisi büyük önem taşımaktadır. Önemli tehlike ise hızlı artan, ancak en az bilinen hastalık olmasıdır. Solunum sisteminin kronik hastalıkları bireylerde ciddi düzeyde fiziksel yetersizlik, iş gücü kaybı ve ölüm oranında artışa neden olmaktadır. KOAH (kronik obstrüktif akciğer hastalığı) kronik bronşit ve amfizeme bağlı olarak gelişen en yaygın görülen kronik solunum sistemi hastalığıdır.
KOAH, “Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı” isminin baş harflerinden oluşan kısaltılmış bir hastalık ismidir.
Kronik, kelimesi uzun süredir devam eden süregen ,müzmin anlamındadır.
Obstrüktif (Tıkayıcı – Daraltıcı) : bu hastalıkta hastaların nefes borularının bronşların, tıkandığını göstermek için kullanılır. Hava yollarındaki daralma nedeniyle havanın giriş çıkışı rahat bir şekilde sağlanamaz.KOAH, süregen bronşit ve akciğerdeki hava keseciklerinin harabiyeti sonucu hava akımında kısıtlanma ile seyreden bir hastalıktır. Hava akımındaki azalma ilerleyicidir.
Güncel KOAH Tanımı
KOAH GOLD 2018 raporuna göre; “genellikle zararlı partikül veya gazlara ciddi maruziyetin neden olduğu havayolu ve/veya alveoler anormalliklere bağlı kalıcı hava akımı kısıtlanması ve solunuma ait semptomlarla karakterize, yaygın, önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalıktır”. KOAH tüm dünyada en önemli işgörmezlik ve ölüm nedenlerinden birisidir ve yıllar içerisinde görülme sıklığı artmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü 2017 yılı raporuna göre tüm yaş gruplarındaki en sık ölüm nedenleri arasında KOAH % 6 oranla 3. sıraya yükselmiştir.
KOAH’ın Oluşumuna Neden Olan Etmenler
 Tütün kullanımı ;
Hastalığın en önemli nedeni sigara ve diğer tütün ürünleridir. KOAH gelisiminde en önemli risk faktörü sigaradır. KOAH gelismesinden %80-90 sigara sorumludur. KOAH yaklaşık olarak 20 yıl süresince günde bir paket sigara içme sonrasında ortaya çıkar. Hastalık genellikle 40 yaşından sonra belirti vermeye başlar. KOAH teşhisi alan kişiler genelde halen sigara içen veya çok uzun süre sigara içmiş ve bırakmış kişilerdir. Hastalığın ilerlemesi sinsi seyrettiğinden ve kişiler öksürük, nefes darlığı, balgam çıkarma gibi şikayetleri önemsemedikleri için KOAH teşhisi konduğunda bu süreçte hastalar akciğer kapasitelerinin önemli bir kısmını kaybetmiş durumdadırlar.
 Pasif sigara içiciliği ;
Sigara içmeyenlerin, özellikle de çocukların, sigara içilen bir ortamda dumana maruz kalması, ileri yaşlarda KOAH başta olmak üzere solunum sistemi hastalıklarına yakalanma riski artar.
 Meslek nedeniyle toz, duman ve çeşitli gazların solunması:
Kömür ve diğer metallerin işçiliğinde, ulaşım sektöründe, odun işçiliği, kağıt imalatında, fırınlarada çalışanlarda, çimento, tahıl ve tekstil işçiliğinde hastalık görülme olasılığı daha fazladır.
 Doğuştan bir faktör eksikliği;
Hastaların yaklaşık %1„inden az bir kısmında, akciğer harabiyetini azaltan bir faktörün (alfa-1 antitripsin) genetik olarak eksikliği sonucu KOAH gelişir.
 Hava Kirliliği:
Kentlerdeki hava kirliliği , evlerde ısınma ve yemek pişirme amacıyla kullanılan çeşitli bitkisel, hayvansal kaynaklı yakıtlar, özellikle de kırsal kesimde kullanılan tezek, KOAH‟ın gelişimini tetiklemektedir.
 Cinsiyet: Sigara kullanımının daha fazla olması ve mesleksel maruziyet
nedeniyle erkeklerde sık görülmekte iken, son yıllarda sigara içmenin artması nedeniyle kadınlarda da KOAH artmaktadır.
KOAH’nda Belirtiler Nelerdir?
Hastalarda üç temel yakınma görülür. Bu belirtiler öksürük ,balgam ve nefes darlığıdır. Balgam miktarının artması, beyaz rengin sarı veya yeşil renge dönüşmesi solunum yollarında bir iltihabın olduğunun göstergesidir. Nefes darlığı, başlangıçta özellikle hareket sırasında ortaya çıkarken hastalık ilerledikçe istirahatte de oluşmaya başlar. Başlangıçta hızlı yürümek zorunda kalındığında, merdiven yada yokuş çıkarken ciddi solunum sıkıntısı yaşanır. Yıllar içinde şikayetler artar, giyinirken, konuşurken ve hatta istirahat halinde bile solunum sıkıntısı olur. Ağır KOAH‟lı hastada günlük işler yapılırken genellikle nefes darlığı hissedilir, şiddetli halsizlik vardır, merdiven çıkmada çok zorlanılır, gece nefes darlığı nedeniyle uyku düzeni bozulur. Çok ağır KOAH‟da otururken dahi nefes darlığı hissedilir, oda içinde yürümek zorlaşır, işe gidilemez.
Nefesi verirken ortaya çıkan zorluk nedeniyle akciğerlerde kalan hava miktarı artar, göğüs kafesi genişler ve tıpkı bir fıçı şeklini alır, buna „fıçı göğüs‟ adı verilir. Hastalığın ileri dönemlerinde kanda ve organlarda oksijen miktarı önemli oranda azalacağından hastalarda, bol terleme, dudaklarda, parmak uçlarında morarma, şiddetli baş ağrısı, çarpıntı, uykusuzluk, zihinsel faaliyetlerde azalma, unutkanlık, sinirlilik, şiddetli halsizlik, yorgunluk,kilo kaybı, mide bağırsak problemleri, ellerde titreme gibi çok ciddi sorunlar görülmeye başlar.
KOAH Tanısı Nasıl Konur?
Tanı koymak için detaylı değerlendirme çok önemlidir.Yapılması gerekenler özetle ;
 Öykü ve yakınmaların belirlenmesi
 Fizik Muayene
 Laboratuvar bulguları ; Solunum fonksiyon testleri, efor testleri, akciğer filmi, kan değerinin ölçülmesi, bilgisayarlı tomografi ,atak dönemlerinde balgamın değerlendirmesi, yaşam kalitesi ve diğer anketlerle değerlendirme vb.
KOAH’da Tedavi Yöntemleri
KOAH her ne kadar geri dönüşü olmayan ilerleyici bir hastalık olarak tanımlansa da KOAH lı hastalar multidisipliner tedaviden yararlanırlar. KOAH tedavisinde atakların engellenmesi en önemli hedeflerdendir. KOAH tedavisinde ilk yapılması gereken; sigaranın bırakılmasıdır. Bunun yanında tedavi planı çevresel ve mesleki hava kirliliğinin kontrolü, uzun süreli ilaç tedavisi, atak tedavisi ve rehabilitasyondan oluşmaktadır.
Tedavinin hedefi kısaca ; Hastalığın ilerlemesi önlemek, yakınmaları azaltmak, egzersiz kapasitesi artırmak, yaşam süresini uzatmak, yaşam kalitesini üst düzeye çıkarmaktır.
Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığında ilaç tedavisi ; Nefes açıcı ilaçlar; inhalerler, kortikosteroidler, antibiyotiklerden oluşur.
KOAH’da Uygulanan Diğer Tedavi yöntemleri
Pulmoner Rehabilitasyon
2019 Gold Raporuna göre Pulmoner rehabilitasyon, kronik solunum yolları hastalığı olan kişilerin fiziksel ve psikolojik durumunu iyileştirmek ve sağlığı geliştirme davranışlarına uzun süre bağlı kalmayı teşvik etmek için tasarlanmış, egzersiz eğitimi, eğitim, davranış değişikliğine yönelik özyönetim girişimi içeren ancak bunlarla sınırlı olmayan, hastaya özel terapileri takiben derinlemesine hasta değerlendirmesine dayanarak yapılan kapsamlı girişim olarak tanımlanır. Ayrıntılı bir değerlendirmeyi takiben kişiye özel planlanmış rehabilitasyon programı , hastalığın yönetimi ile ilgili eğitim, egzersiz uygulamaları , davranış değişimi, fiziksel ve mental durumun geliştirilmesi ve kalıcı sağlık davranışları geliştirmeye yönelik uygulamaları içerir. KOAH‟lı bireyin hastalığın herhangi bir evresinde programa dahil olmak mümkündür. Rehabilitasyon uygulamaları hastane içi, ev temelli, toplum temelli programları ile yürütülebilir.
Pulmoner rehabilitasyondan yarar sağlamak için ekip çalışması gereklidir. Hastalar özel sağlık gereksinimleri, sigara kullanımı, beslenme, özyönetim, sağlık eğitimi, psikolojik sağlık durum, sosyal çevre, egzersiz kapasitesi ve sınırlılıkları açısından dikkatli bir şekilde değerlendirilmelidir. Genel olarak 6 ila 8 hafta süren programlardan yararlı sonuçlar elde edilir. Haftada en az iki kez olmak üzere kontrollu egzersiz eğitimi önerilir; bu dayanıklılık antrenmanı, aralıklı antrenman, direnç kuvvet antrenmanı içerir. Bununla birlikte programa üst ve alt ekstremitelerin çalıştırıldığı yürüme egzersizleri, esneklik, inspiratuar kas eğitimi ve nöromuskuler elektrik stimülasyonu da dahil edilebilir. Her durumda rehabilitasyon girişimi içerik, kapsam, sıklık ve yoğunluk açısından kişisel fonksiyonel kazanımları üst düzeye çıkarmak için kişiye özel planlanmalıdır.
KOAH’da Pulmoner Rehabilitasyonun Bileşenleri
KOAH‟ta fizyoterapi ve rehbilitasyon uygulamaları aşağıdaki yöntemleri içerir;
 Eğitim (Hasta ve ailesinin eğitimi, bireysel yönetim)
 Solunum egzersizleri
 Sekresyon mobilizasyon teknikleri
 Hava yolu temizleme teknikleri
 Kontrollü solunum teknikleri
 Göğüs mobilizasyon egzersizi
 Abdominal kas egzersizleri ve abdominal destek
 Solunum kas egzersizleri ve eğitimi
 Relaksasyon Solunum kaslarını dinlendirme (mekanik ventilasyon)
 Genel kondüsyon egzersizleri (dayanıklılık, güçlendirme,eklem hareket açıklığı egzersizleri)
 Postür egzersizi
 Egzersiz eğitimi
 İş-uğraşı tedavisi
 Enerji koruma yöntemleri
 Hastalık risk faktörleriyle mücadele yöntemleri
 Nütrisyonal destek
 Psikososyal destekdir.
Fizyoterapi ve Rehabilitasyonda Temel Hedefler
 Semptomların iyileştirilmesi
 Hastalığın kötüye ilerleyişinin önlenmesi
 Egzersiz toleransının arttırılması
 Sağlık durumunun iyileştirilmesi
 Komplikasyonların önlenmesi ve tedavisi
 Alevlenmelerin önlenmesi ve tedavisi
 Mortalite düzeyinin azaltılması
Oksijen Terapisi ve Ventilatör Desteği
Çok ağır KOAH‟lı hastalar sürekli olarak günde en az 15 saat oksijen kullanma zorundadırlar. Kanda oksijen seviyesi tehlike sınırının altına inmiş olan hastaların uzun süreli oksijen tedavileri hem şikayetlerini azaltır hem de yaşam kalitelerini artırır.
Ventilatör desteği ,KOAH alevlenmesi ve akut solunum yetmezliği ile hastaneye yatırılan hastalarda non-invazif pozitif basınçlı ventilasyon (NPPV) şeklindeki non-invazif ventilasyon (NIV), morbiditeyi ve mortaliteyi azaltmak için uygulanan tedavi yöntemlerinden birisidir.
Sonuç olarak; Günümüzde sosyal ve ekonomik olarak ciddi problemlere neden olan KOAH‟ta; hastane başvuru sayısında azalma, atak sayısında azalma, hastanede yatış süresinde kısalma, yaşam süresi ve kalitesinde artırma tedavinin temel hedefleri arasındadır. KOAH‟ta tedavi kadar korunma yöntemleri de çok önemlidir. Başarılı sonuçlar elde etmek için, medikal tedavinin yanında mutlaka kişiye özel kapsamlı pulmoner rehabilitasyon uygulamaları da yer almalıdır. Pulmoner rehabilitasyon uygulamaları sonucunda KOAH‟lı hastalarda; semptomlarda azalma, fiziksel ,ruhsal iyileşme , angsiyete ,depresyon şiddetide azalma , sosyal izolasyondan kurtulma, yaşam kalitesinde yükselme ve günlük yaşam aktivitelerini rahat yapabilmeleri başarılmaktadır.
Günümüzde bireysel, toplumsal ve finansal olarak büyük bir yük oluşturan KOAH, çok yönlü bir hastalık olduğundan tedavisinde ekip çalışması ve multidisipliner yaklaşım çok önemlidir.